ประวัติภาควิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และปิโตรเลียม

ภาควิชานี้เริ่มก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. 2481 โดยใช้ชื่อว่าแผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ ในขณะนั้นอาจารย์ประวัติ สุขุม ซึ่งดำรงตำแหน่งหัวหน้ากองโลหกิจ กรมที่ดินและโลหกิจ กระทรวงเกษตราธิการ ได้เสนอโครงการที่จะสนับสนุนและฝึกหัดคนไทยทางด้านอุตสาหกรรมเหมืองแร่ต่อกระทรวง เจ้าสังกัด เพื่อที่คนไทยจะได้ประกอบกิจการเหมืองแร่ได้โดยไม่ต้องจ้างผู้ชำนาญการจากต่างประเทศ จากนั้นกรมที่ดินและโลหกิจจึงได้ขอความร่วมมือมายังคณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้ดำเนินการเปิดสอนวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ขึ้นในคณะ ด้วยเหตุผลที่ว่าคณะวิศวกรรมศาสตร์ มีการสอนวิชาที่ควรจะอยู่ในหลักสูตรวิศวกรรมเหมืองแร่ อยู่แล้ว หลักสูตรการสอนก็ขอให้สอดคล้องเหมาะสมกับลักษณะวิธีการทำเหมืองแร่ในประเทศไทยในขณะนั้น ซึ่งเป็นการทำเหมืองบนพื้นดินเป็นส่วนใหญ่ พร้อมทั้งเสนอให้ความช่วยเหลือสนับสนุนแผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ในด้านการเงิน ผู้สอน วิชาการ ตลอดจนจัดหางานให้แก่ผู้สำเร็จการศึกษาในสาขาวิชานี้

เมื่อโครงการนี้ได้รับความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรีแล้ว แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่จึงได้เกิดขึ้นในคณะวิศวกรรม-ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อ พ.ศ. 2482 และ ในระหว่างรอการออกพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งแผนกวิชาฯ คณะวิศวกรรมศาสตร์ก็ได้ให้แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ ขึ้นอยู่กับแผนกวิชาวิศวกรรมเครื่องกลเป็นการชั่วคราวก่อนเพื่อให้สามารถดำเนินการได้ทันที โดยมีพระอุดมพิทยภูมิพิจารณ์ ทำหน้าที่หัวหน้าแผนกวิชา ส่วนในด้านการสอนนั้น อาจารย์สมัคร บุราวาศ ได้เป็นผู้ที่มีส่วนสำคัญในการ ดำเนินการในการสอนและจัดหาอุปกรณ์ต่างๆ ทางด้านปฏิบัติการ ซึ่งเป็นพื้นฐานในการพัฒนาวิศวกรรมเหมืองแร่ ในระยะต่อมา

จนกระทั่ง พ.ศ. 2486 ได้มีการตราพระราชกฤษฎีกา จัดตั้งแผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ขึ้นในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่จึงได้เริ่มเป็นแผนกวิชาที่ถูกต้องตามกฎหมายตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา พร้อมทั้งได้มีการเปิดสอนสาขาวิชาธรณีวิทยาเหมืองแร่ขึ้นด้วย แผนกวิชานี้จึงได้มีชื่อเรียกเต็มว่า “แผนกวิชาวิศวกรรมเหมือนแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่” ศาสตราจารย์ ม.ร.ว.สลับ ลดาวัลย์ ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งหัวหน้าแผนกวิชานี้เมื่อ พ.ศ. 2487

ต่อมาในช่วงระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 กิจการเหมืองแร่ในประเทศประสบปัญหาเพราะราคาแร่ตกตํ่า ต้องปิดกิจการลงเป็นจำนวนมาก หลังจาก พ.ศ. 2487 แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่ฯ ได้งดกิจกรรมการเรียนการสอนไประยะหนึ่ง จึงไม่สามารถผลิตบัณฑิตได้ในระหว่าง พ.ศ. 2488-2492 จนกระทั่งอาจารย์เป้า ขำอุไร กลับจากสหรัฐอเมริกาแล้ว เข้ามาประจำแผนกวิชาฯ เมื่อ พ.ศ. 2490 จึงได้มีการฟื้นฟูปรับปรุงแผนกวิชาฯ ขึ้นและเริ่มผลิตวิศวกรสาขานี้ออกไปรับใช้ประเทศชาติอีกตั้งแต่ พ.ศ. 2493 มาจนถึงปัจจุบัน จนกระทั่งปีการศึกษา 2506 ก็ผลิตบัณฑิตสาขาธรณีวิทยาเหมืองแร่ เป็นรุ่นสุดท้าย เนื่องจากซํ้าซ้อนกับแผนกธรณีวิทยาของคณะวิทยาศาสตร์

พ.ศ. 2497 แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่ ได้สนใจที่จะเปิดสอนวิชาโลหการขึ้น เนื่องจากประเทศไทยมีความเจริญทางด้านอุตสาหกรรมโลหะ ทางคณะวิศวกรรมศาสตร์จึงได้จัดส่งอาจารย์ 3 ท่าน คือ ศาสตราจารย์ วรวิทย์ เงยไพบูลย์ ศาสตราจารย์ ดร.มนู วีระบุรุษ และ ศาสตราจารย์มนัส สถิรจินดา ไปศึกษาต่อต่างประเทศ ในขั้นปริญญาชั้นสูงสาขาโลหการ เมื่ออาจารย์ทั้ง 3 ท่านกลับมาประจำแผนกวิชาฯ แล้ว จึงได้เริ่มวางหลักสูตรและเสนอโครงการเปิดสอนวิชาวิศวกรรมโลหการขึ้นในคณะวิศวกรรม-ศาสตร์ ซึ่งทางสภามหาวิทยาลัยได้อนุมัติให้เปิดสอนได้ ดังนั้น ในปีการศึกษา 2515 จึงเริ่มรับนิสิตโลหการรุ่นแรกเข้ามาศึกษาในชั้นปีที่ 2 จำนวน 20 คน โดยได้รับความเห็นชอบจากสภาการศึกษาและ ก.พ. ก็ได้มีหนังสือตอบรับรองหลักสูตรปริญญาตรีวิศวกรรมโลหการอย่างเป็นทางการ ยังคงเหลือแต่เพียงการตราพระราชกฤษฎีกาตั้งแผนกวิชาวิศวกรรมโลหการเท่านั้น ในระหว่างนั้นแผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่ ทำหน้าที่ดำเนินการสอนวิชาวิศวกรรมโลหการไปก่อน ต่อมาใน พ.ศ. 2517 ก็ได้มีการแยกสาขาวิศวกรรมโลหการออกไปจัดตั้งเป็นภาควิชาวิศวกรรมโลหการ

แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่ ได้มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และในปีการศึกษา 2518 จึงได้เปลี่ยนชื่อจาก “แผนกวิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่” เป็น “ภาควิชาวิศวกรรมเหมืองแร่และธรณีวิทยาเหมืองแร่”