ประวัติภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ

ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ เป็นภาควิชาที่เปิดสอนในคณะวิศวกรรมศาสตร์ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นเวลากว่า 70 ปีมาแล้ว เริ่มเปิดสอนใน พ.ศ. 2485 โดยมีศาสตราจารย์หลวงอนุสาสน์ยันตรกรรม เป็นหัวหน้าภาควิชาท่านแรก (เดิมเรียกหัวหน้าแผนกวิชา) นับเป็นภาควิชาที่ 5 ในคณะวิศวกรรมศาสตร์ ต่อจากภาควิชาวิศวกรรมโยธา ภาควิชาวิศวกรรมไฟฟ้า ภาควิชาวิศวกรรมเครื่องกล และภาควิชาวิศวกรรมเหมืองแร่

แต่หากนับกันจริงๆ แล้วภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการไม่ใช่ภาควิชาที่ 5 ที่เปิดสอนในคณะวิศวฯ แต่เป็นภาควิชาที่ 6 เพราะใน พ.ศ. 2474 คณะวิศวฯ ได้เปิดสอนหลักสูตรวิศวกรรมศาสตร์สาขาช่างอากาศ ตามความต้องการของตลาดวิศวกรในขณะนั้น คือ ทางกองทัพอากาศต้องการวิศวกรที่สามารถทำงานด้านอากาศยานได้โดยตรง เพราะกองทัพอากาศมีโครงการที่จะสร้างเครื่องบินขึ้นใช้ในกองทัพอากาศเอง คือโครงการสร้างเครื่องบินแบบบริพัตร มีการส่งคน ไปศึกษาวิชาการด้านอากาศยานในต่างประเทศ และคณะวิศวฯ ก็ได้ผลิตบัณฑิตรองรับโครงการดังกล่าว ในระยะต่อมาโครงการสร้างเครื่องบินใช้ในกองทัพอากาศเกิดหยุดชะงัก เป็นเหตุใหัทางคณะฯ ปิด การเรียนการสอนในสาขาวิชาวิศวกรรมช่างอากาศไป

เหตุที่เปิดหลักสูตรภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการก็เพราะว่าช่วงหลัง พ.ศ. 2480 เป็นระยะเวลาที่ประเทศไทยทั้งภาครัฐและเอกชนได้เริ่มทำอุตสาห-กรรมการผลิต เพื่อผลิตสินค้าที่จำเป็นขึ้นใช้เองภายในประเทศ เป็นการพึ่งพาตัวเอง อุตสาหกรรมที่รัฐและเอกชนเริ่มดำเนินการมีตัวอย่าง เช่น โรงงานกระดาษที่จังหวัดกาญจนบุรี โรงงานผลิตปูนซีเมนต์ที่บางชื่อ โรงงานแบตเตอรี่ของกองทัพเรือ โรงงานนํ้าตาลโรงต้มกลั่นสุราหรือโรงเหล้า โรงทอกระสอบ อุตสาหกรรมของรัฐนั้นเป็นรัฐวิสาหกิจหรือหน่วยงานราชการ วิศวกรที่จบการศึกษาจากคณะในขณะนั้น มีความรู้ทางด้านไฟฟ้า โยธา เครื่องกล เหมืองแร่ ซึ่งก็ยังไม่เหมาะที่จะไปทำงานในโรงงานดังกล่าว คณะวิศวฯ จึงได้เปิดสอนวิชาวิศวกรรมอุตสาหการ เพื่อให้บัณฑิตที่จบออกไปสามารถทำงานในโรงงานอุตสาหกรรมได้ หลักสูตรตอนเริ่มเปิดสอนนั้นคล้ายกับของภาควิชาวิศวกรรมเครื่องกลในปีที่ 1-3 แต่จะแตกต่างกันมากในปีที่ 4 นิสิตของภาควิชาฯ ในช่วงนั้นจะเรียนกรรมวิธีการผลิต โดยเฉพาะกรรมวิธีผลิตทางเคมี (Chemical Process) ของการผลิตต่างๆ และต้องเรียนพื้นฐานทางเคมีในปีที่ 1 และปีที่ 2 หากพิจารณาดูแล้ววิศวกรรมอุตสาหการในช่วงนั้นไม่ใช่วิศวกรรมเครื่องกล และไม่ใช่วิศวกรรมเคมี แต่หลักสูตรหวังที่จะสร้างวิศวกรให้ออกไปทำงานในโรงงานได้ โดยต้องรู้เรื่องเครื่องจักรกลต่าง ๆ และกรรมวิธีที่ใช้ ในการผลิต

หลังจาก พ.ศ. 2485 แล้ว หลักสูตรวิศวกรรมอุตสาหการได้มีการจัดการต่อมา มีผู้สนใจเรียนมากบ้างน้อยบ้าง แต่ไม่ถึงกับต้องปิดไปชั่วคราว หลัง พ.ศ. 2496 ได้มีบัณฑิตที่จบจากภาควิชาวิศวกรรมเครื่องกลมาเรียนต่อระดับปริญญาในภาควิศวกรรมอุตสาหการมากขึ้น โดยเรียนต่ออีก 1 ปี เมื่ออุตสาหกรรมการผลิตเปลี่ยนไป การบริหารการผลิตก็เปลี่ยนไปด้วย วงการอุตสาหกรรมต้องการบุคลากรที่รู้เรื่องอื่นๆ นอกเหนือจากกรรมวิธีการผลิตด้วย เช่น ต้องรู้เรื่องเกี่ยวกับทุนผลิต เรื่องการบริหารจัดการ เรื่องการปรับปรุงการผลิต ซึ่งในปีเดียวกันคณะวิศวกรรมศาสตร์ได้มีการพัฒนาหลักสูตรวิศวกรรมอุตสาหการไปในแนวใหม่ โดยส่งอาจารย์จำนวนหนึ่งไปศึกษาต่อในต่างประเทศ

หลัง พ.ศ. 2502 หลักสูตรวิศวกรรมอุตสาหการแบ่งแยกอย่างชัดเจนเป็น 2 สาขา คือ อุตสาหการโรงงาน (Industrial Plant Engineering) และอุตสาหการเคมี (Industrial Chemical Engineering) นิสิตที่เลือกเรียนในสาขาทั้งสองนี้แต่ละปีจะแตกต่างกัน บางปีมีนิสิตเลือกเรียนสาขาอุตสาหการเพียงคนเดียว

หลัง พ.ศ. 2504 มีนิสิตเลือกเรียนทั้งสองสาขาวิชามากขึ้น โดยเฉพาะสาขาอุตสาหการเคมี เพราะมีผู้ได้รับอนุปริญญาจากคณะวิทยาศาสตร์ที่ทางคณะวิศวกรรมศาสตร์รับเข้าเรียนปริญญา วศ.บ. เลือกเรียนมาก (ใน พ.ศ. 2502 คณะวิทยาศาสตร์ได้มีการปรับหลักสูตรปริญญาตรีจากเดิมเรียน 4 ปี เป็นหลักสูตร 5 ปี ผู้ที่เรียน 3 ปีแล้วคะแนนไม่ถึง 70% จะได้รับอนุปริญญา ถ้าคะแนนเกิน 70% จึงจะได้เรียนต่อระดับปริญญา